Bartın'daki Mahalle İsimleri Nereden Geliyor ?

Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Bölümü öğretim üyelerinden Yrd. Doç. Dr. Sedat BALYEMEZ, Bartın'daki mahalle isimlerini araştırırken ilgili ilginç bir ayrıntıyı ortaya çıkardı.

Okulak Mahallesi’nin Türk Dil Devrimi’ne Dayanan Hikâyesi

Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi öğretim üyelerinden Yrd. Doç. Dr. Sedat BALYEMEZ, “okul” kelimesinin yapısını araştırırken Bartın’daki “Okulak Mahallesi” ile ilgili ilginç bir ayrıntıyı ortaya çıkardı. Balyemez’in konuya ilişkin açıklamaları şöyle:

1933’te Atatürk’ün yönlendirmesi ile Türkçeyi sadeleştirme çalışmaları başlatılmış; Arapça ve Farsça birçok kelimeye karşılık olarak ya yeni kelime türetilmiş ya da halk ağzından kelimeler derlenmiştir. Bugün “mektep” yerine “okul” kelimesini kullanıyoruz ancak bu kelime, tartışmalı bir kelimedir. Bazı araştırmacılar; o dönemde yeni kelime türetilirken Fransızcadan etkilenildiğini söylemişler ve Fransızca “ekol” kelimesinin Türkçeye aktarılıp “okul” yapıldığını savunmuşlardır.

Aslında “okul” kelimesinden önce 1934’ten itibaren “mektep” için “okulağ” kelimesi kullanılmış bir süre. 1934’te yayımlanan Osmanlıcadan Türkçeye Söz Karşılıkları Tarama Dergisi’ne göre “okulağ” kelimesi, Urfa ağzından derlenmiştir. “Okulağ” kelimesi de o dönem eleştirilmiş; Urfa ağzında böyle bir kelime olmadığı, kelimenin uydurulduğu söylenmiştir.

1934’te “mektep” yerine “okulağ” kelimesinin kullanılmaya başlandığını tespit edince Bartın’daki “Okulak Mahallesi”, dikkatimi çekti. “Okulak Mahallesi” ile “mektep, okul” arasında bir ilişki bulunup bulunmadığını, bu mahalleye niçin “Okulak” adı verildiğini araştırdım. Bir rivayete göre burada eskiden Fatih’in topçu okulları varmış ve “okullar” kelimesi, kullanıla kullanıla zaman içinde “okulak” kelimesine dönmüş. Daha sonra Kemal Sabancıoğlu’nun “Bartın Belediyesi ve Tarihçesi “  adlı kitabından “Okulak Mahallesi”nin eski adının “Mektep Mahallesi” olduğu bilgisine ulaştım. Mahalle adındaki bu değişikliğin ne zaman yapıldığı çok önemlidir. Eğer mahallenin adı 1934’ten önce değiştirildiyse Urfa ağzına ek olarak Bartın ağzında da “okulak”ın “mektep” anlamına geldiği ve halk arasında böyle bir kelimenin yaşamış olduğu ispatlanacaktı. Mahalle adının ne zaman değiştirildiğini öğrenmek için belediye meclis kayıtlarını incelemek istedim ancak geçmiş yıllara ait bir kayıt bulamadım. Daha sonra Bartın gazetesinin arşivini taradım ve mahalle adının 1935’te değiştirildiğini tespit ettim.

Türk Dil Devrimi sırasında yeni kelimeler türetildikçe eski kelimeler yerine bu kelimelerin kullanılması istenmiştir. O dönemki Bartın Belediyesi de mahalle adlarında Arapça ve Farsça kelimelerin öz Türkçe kelimelerle değiştirilmesi kararını almış ve “Mektep Mahallesi”nin adını “Okulak Mahallesi” olarak değiştirmiş. Buradaki “Okulak” kelimesi, Osmanlıcadan Türkçeye Söz Karşılıkları Tarama Dergisi’nde (1934) “mektep” için kullanılması istenilen “okulağ” kelimesidir. Yani halk arasında geçtiği şekliyle “okullar” kelimesinin “okulak”a dönüşmesi gibi bir durum yok.
Osmanlıcadan Türkçeye Söz Karşılıkları Tarama Dergisi’nde (1934) “mektep” için kullanılması istenilen “okulağ” kelimesi, kısa süre içinde önce “okula” kelimesine daha sonra da “okul” kelimesine dönüştürülmüş ve “okul” şekliyle yerleşmiş; Bartın’daki mahalle adı ise “Okulak” olarak kalmış ve yaşamaya devam ediyor. Yani “okulak” kelimesi, bizim “okul” kelimemizin ilk şeklidir ve o dönemde “mektep” anlamında kullanılmıştır.

1935’te “Mektep Mahallesi” yanında diğer mahalle isimleri de değiştirilmiş. Mahalle adlarındaki bu değişikliğe yer veren 17 Nisan 1935 tarihli haber (Bartın gazetesi) şöyledir:

Yrd. Doç. Dr. Sedat BALYEMEZ’in “Okul” Kelimesi, “Ekol”den mi Geliyor? başlıklı makalesi, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi’nin son sayısında yayımlandı.